अन्तराष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवसको औचित्य र महत्व

त्यहि राष्ट्रिय अभियानबाट संकलन गरिएको हस्ताक्षरहरू अमेरिकी कंग्रेसमा पेस गरियो ।परिणामस्वरूप संघीय राज्यका श्रमिकहरूका लागि ८ घन्टा कामको कार्यअवधि तोकिएको छुट्टै कानुनको निर्माण गरियो । सो कानुनको कार्यान्वयन गर्न अनकनाएका र अरू बाँकी संघीय राज्यकालागि कानुन र  बनेको  कानुनको अविलम्ब कार्यान्वयनका लागि अमेरिका र क्यानाडाका श्रमिक संगठनले व्यापक विरोध प्रदर्शन  गरे ।  अमेरिकाको शिकागो शहरमा भएको सो प्रदर्शनमा भएको प्रहरी हस्तक्षेपले सय भन्दा बढी सहादत भएका थिए । यस्तो निर्मम दमनको विरोधमा सन् १८८९ मा पेरिसमा श्रमिकहरूको  ऐतिहासिक अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन भयो । यस सम्मेलनबाट मे १ लाई अन्तर्राष्ट्रिय मजदुर दिवसको रूपमा घोषणा र श्रमिकको कामको कार्यअवधि  ८ घन्टा तोकिनु पर्ने माग राख्दै संसार भरका मजदुरले यो मागलाई आफ्नु माग बनाएर आन्दोलन गर्न आव्हान पनि गरे ।

महिला कामदार माथि  हुने श्रम शोषणको विरूद्द महिला श्रमिकहरू एक हुनु पर्दछ भन्ने मान्यता अनुरूप सन् १९९० मा महिला मताधिकारसगँ  सम्बन्धि संगठनहरूले एक हुनुपर्ने आवश्यकता महसुस गरे । अधिकारका लागि कार्यरत तर भिन्न भिन्न संगठनको निर्माण गरि फरकफरक कार्य गरिरहेका यस्ता संगठनहरूको सहकार्यले  आन्दोलित हुन र शक्ति आर्जन गर्न सकिन्छ भन्ने कुराको महसुस गरि सन् १९९० मा महिला मताधिकार सम्बन्धि अधिकारलाई प्राथमिकतामा पारेर सहकार्य गर्न तयार भए । त्यस बेला विश्वको श्रमजीवी आन्दोलन   दुई खेमामा विभाजित भइसकेको थियो ।  विभाजित हुदा आफ्ना अधिकारहरू  प्राप्ति गर्न कठिन हुन्छ भन्ने कुरा तात्कालिन महिला संगठनहरूले पहिचान गरे र पुँजीवादी,सर्वहारा सहित अन्य स्वतन्त्र रूपमा रहेका महिला संगठनहरू महिलाको मताधिकारको पक्षमा एकीकृत भएर आन्दोलित भए । फलस्वरूप सन् १८९३ महिलाले मताधिकारको अधिकार प्राप्त गरे ।

श्रमिक संगठनसगँ जोडिएकी क्लारा जेट्किन सन् १८९२ देखि  आन्दोलनमा सक्रिय भुमिकामा आइन् । क्लाराको नेतृत्वमा ” समानता ” नामक पत्रिका मार्फत महिलाहरूका अधिकारका विषयमा मागहरू राख्दै महिला श्रमिकहरूको आन्दोलन अगाडि बड्यो । सन् १८९७ मा महिलालाई उचित ज्याला र दैनिक १० घन्टा कामको माग गरियो । सन् १८८९ -१९ जुलाईको दिन पेरिसमा भएको दोस्रो अन्तर्राष्ट्रियमा क्लाराजेट्किनले महिलाहरूको समस्याहरूको बारेमा  सम्बोधन गरिन् । क्लाराले सो सम्बोधनमा महिलाको अधिकार,आमा र बच्चाको संरक्षणको अधिकारका साथै महिलाहरूको राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय क्रियाकलापमा सहभागिताको विषयमा वकालत गरिन् ।

केहि  समयपछि जर्मनको स्टुटगार्डमा महिला श्रमिकहरूको दोस्रो सम्मेलन भयो । त्यो सम्मेलनले क्लारालाई महासचिवको जिम्मेवारी दियो ।  क्लाराले महासचिवको जिम्मेवारी पाएको केही महिनापछिबाटै सन् १९०८, ८ मार्चको दिन पारेर पुनः मताधरकारको माग गर्दै सघर्ष सुरू भयो ।  सन १९०९ – ८ मार्चमा शिकागो शहरमा लाखौंलाख महिलाहरू प्रदर्शनमा उत्रिए । प्रदर्शनको विरूद्द व्यापक प्रहरी हस्तक्षेप र निर्मम दमन गरियो । झन्डै पचासौं  हजार महिलाको कत्ले आम गरियो ।  यसको विरोधमा सन १९१० मा क्लाराको नेतृत्वमा समाजवादी महिलाहरूको दोस्रो सम्मेलन डेनमार्कको कोपनहेगनमा सम्पन्न भयो । १७ वटा समाजवादी देशका श्रमिक र राजनीतिक क्षेत्रका  महिलाहरूको सहभागिता भएको सो सम्मेलनले ८ मार्चलाई  महिलाहरूको संघर्षबाट प्राप्त उपलब्धिहरूको ऐतिहासिक दिनको रूपमा घोषणा गरे ।

क्लारा जेट्किन को थिइन ?
८ मार्च अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस | क्लारा जेटकिनको (सन १८५७ -१९३३ ) प्रस्तावमा पहिलो पटक सन् १९११को १८ मार्चमा यो दिवस मनाइएको थियो | यसरी हेर्दा क्लारा महिला विश्व महिला हक अधिकारको आन्दोलनकि प्रणनेता र मातामही हुन् | उनको नेतृत्वले विश्वभरका महिला अधिकार कर्मिहरूलाई संगठित हुदै अधिकारका लागि लड्न  सिकायो । महिलाको  समान अस्तित्व र सहभागीता जोडिएको हक र अधिकारलाई संघर्षको माध्यमबाट अन्तर्राष्ट्रियकरण गर्दै श्रमिक महिला दिवसको रूपमा  ८ मार्चलाई विश्वभर  स्थापना गर्यो ।

महिलाको हक अधिकारको त्यो आन्दोलन पछि लेखकहरूले महिलाको भुमिकाको विषयलाई प्राथमिकतामा पारे । सन् १८७९को डिसेम्बर २१ तारिखका दिन   प्राकासित हेनरिक इब्सेनको ‘पुतलीको घर’ भन्ने नाटक सार्वजनिभयो । महिलाको भुमिकासगँ जोडिएको यो नाटक  पहिलो पटक मन्चन भएको थियो | यो नाटकले पितृ सत्तात्मक समाजमा महिला माथिको बन्धनको बिरुद्धमा विद्रोह गरेको विषयलाई सम्बोधन गरेको थियो | एकअर्थमा यो नारीवादी विद्रोहको लेखनको  संगठित स्वरूप थियो । यश नाटकले महिलाको अधिकार स्थापित गर्ने विषयलाई स्थापित गर्न महत्त्वपूर्ण भुमिका खेल्यो ।

क्लारा जेट्किन समाजवादीधारबाट प्रतिनिधित्व गर्थिन । महिला र पुरुषविचको समानताको जब्बर पक्षपाती थिईन | उनी शोषणको आर्थिक सामाजिक आधारलाई यथा स्थितिमा राखेर महिलाको मुक्ति सम्भावना छैन र हुन्न भन्ने मान्यतामा स्पष्ट थिइन् । महिला अधिकार र सार्विक मताधिकारको  बारेमा जुझी  रहँदा उनको विश्वास थियो कि समाजवाद मात्रै यस्तो आन्दोलन हो जसले श्रमजीवी महिलाको हित गर्दछ ; यसर्थ, महिला आन्दोलनलाई विराट सामाजिक मुक्ति आन्दोलनको प्राथमिकतामा गाँस्नु पर्दछ, नारीवाद त उच्च तथा मध्यम वर्गको रक्षा कवज मात्रै हो | भन्ने मान्यताको वकालत गर्थिन ।

यसरी हेर्दा अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवस र महिला अधिकारको विषय निकै महत्त्वपूर्ण विषय हो र छ । अधिकार कानुनी,सामाजिक वा नैतिक मुल्यमा भएको व्यक्तिको हक हो । यस्तो हक महिला र पुरूष दुबैकालागि समान अवधारणा भावनामा विकास भएर विकास हुनु पर्दछ । महिला या अन्य पहुँच बाहिरको जनसख्या कम्जोर रहेको अवस्थामा  समाज र देशको विकास हुन सक्दैन । शोषण र अन्याय रहे सम्म समाजले सामाजिक न्याय पाउन कठिन हुन्छ  । त्यसैले असमानता र विभेदको अन्त्य गरि समाजमा महिलाहरूलाई समान बनाउनका लागि राज्यले सकारात्मक भुमिका , नीति ,नियमको निर्माण र प्रभावकारी कार्यान्वयनमा ख्याल राख्नु पर्छ । यसै कुरालाई ध्यानमा राखेर आम जनसमुदायमा यस्ता सकारात्मक सोचको अवधारणा विकास गराउन र महिलाहरूको क्षमता वृद्धि गर्न विषेश कार्यक्रमका रूपमा समावेशी समानुपातिक सहभागिताको विषयलाई संविधान मै राखियो । तर पनि राज्य अन्तर्गतका दल ,दलका भातृसंगठन लगायतका सघं/संस्थाहरूले  यश  व्यवस्थालाई स्विकार्न सकेका छैनन् । यी र यस्ता कार्यक्रमहरू राज्यको तल्लो निकाय सम्म पुग्न सके भने अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवसको महत्त्व बढ्नुका साथै लैंगिक समानताका लागि समान सोंच र व्यवहारको विकास भइ  महिलाहरूको समृद्धिको आधार तयार हुन सक्ने थियो  ।  १११ औं  अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवसको उपलक्ष्यमा सबैलाई हार्दिक शुभकामना !